Armenia as a Science Country: Scientific Tourism in Armenia (Armenian version)

Հայաստանը՝ գիտության երկիր. գիտական զբոսաշրջությունը Հայաստանում

Գիտական զբոսաշրջությունը կարող ենք բնորոշել որպես ճանապարհորդության այն տեսակը, որի հիմնական նպատակն է այցելել գիտական կենտրոններ՝ լաբորատորիաներ, հա­մալսարաններ, հետազոտական կենտրոններ, թանգարաններ՝ գիտական տարբեր միջո­ցա­ռումների, հետազոտությունների, գիտաժողովների և այլնի մասնակցելու համար:

Ամբողջ աշխարհում գիտական զբոսաշրջության հայտնի վայրեր են Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական համալսարանը, Քեմբրիջի, Հարվարդի, Օքսֆորդի, Սթենֆորդի, Չիկագոյի և այլ համալսարաններ, մի շարք լաբորատորիաներ՝ Միջուկային հետոզոտությունների եվրո­պական կազմակերպությունը Ժնևում, Ֆիզիկայի ազգային լաբորատորիան Միացյալ Թագա­վորությունում, Բրուկհեվենի ազգային լաբորատորիան, Փրինսթոնի պլազմայի ֆիզի­կա­կան լաբորատորիան և այլ լաբորատորիաներ Հյուսիսային Ամերիկայում, աստղա­դի­տա­րաններ՝ Եվրոպական տիեզերական գործակալության Կոլամբուսի վերահսկողութ­յան կենտ­րոնը, Վիեննայի համալսարանի աստղադիտարանը, Կիտ Փիք ազգային աստղադի­տա­րա­նը, Մակ Դոնալդ աստղադիտարանը Հյուսիսային Ամերիկայում, Հարավ-Աֆրիկյան աստղա­դիտա­րանը, թանգարաններ՝ Նոբելի թանգարանը Շվեդիայում, Մարի Կյուրի թանգարանը Լեհաս­տանում, Լոնդոնի գիտական թանգարանը, Լեոնարդո դա Վինչիի գիտության և տեխ­նո­լոգիայի թանգարանը, Քենեդի տիեզերական կենտրոնը և այլն:

Հայաստանի գիտական պատմությունն ու ներուժը, հիրավի, նախադրյալներ են ստեղ­ծում մեր երկրում գիտական զբոսաշրջության զարգացման համար: Այս առումով այցելութ­յան վայրեր կարող են լինել.

• հնագիտական վայրերը՝ Ագարակի վաղ բրոնզե դարաշրջանի համալիրը Արա­գա­ծոտնի մարզի Ագարակ գյուղում, Արգիշտիխինիլի քաղաքի ավերակները Արմավիրի մար­զում, Ուխտասարը Սյունիքի մարզում, Ոսկեհատի ժայռապատկերները Արագածոտնի մար­զում, միջնադարյան մայրաքաղաք Դվինի ավերակները Արարատի մարզում, Զորաց Քարերը Սյունիքում,

• միջնադարյան համալսարանները՝ «Գլաձոր համալսարան» պատմամշակու­թա­յին արգելոց-թանգարանը Վայոց Ձորի Վերնաշեն գյուղում, Սանահին վանական համալիրը Լոռիում, Տաթևի վանական համալիրը Սյունիքում,

• գիտական կազմակերպությունները՝ Վ. Համբարձումյանի անվան Բյուրականի աստղա­դի­տարանը, Ալիխանյանի անվան ազգային գիտական լաբորատորիան (Երևանի ֆիզի­կայի ինստիտուտը), ՀՀ ԳԱԱ Բուսաբանության ինստիտուտը, Կենդանաբանության և հիդրոէկոլոգիայի գիտական կենտրոնը, Ինֆորմատիկայի և ավտոմատացման պրոբլեմների ինստի­տու­տը, Մոլեկուլային կենսաբանության ինստիտուտը, Սինքրոտրոնային հետա­զո­տութ­յուն­ների Քենդլ ինստիտուտը, Ֆիզիկական հետազոտությունների ինստիտուտը, Ռադիոֆիզիկայի և էլեկտրոնիկայի ինստիտուտը, Արագածի տիեզերական կայանը, Երևանի պետական համալսարանը և այլն,

• գիտական թանգարանները՝ Հայաստանի պատմության թանգարանը, Երևանի պատմության թանգարանը, Ապարանի, Կապանի, Կողբի, Սիսիանի, Սպիտակի պատ­մութ­յան թան­գա­րան­­ները, Վիկտոր Համբարձումյանի թանգարանը, Զվարթնոցի պատմամշակու­թա­­յին թան­գա­րան-արգելոցը, Էջմիածնի պատմաազգագրական թանգարանը, Գեղարքու­նի­քի երկրագիտական թանգարանը, Մեծամորի թանգարանը, Հայաստանի ավանդական տո­նա­կատարությունների թանգարանը, Հայաստանի բնության պետական թանգարանը, ՀՀ ԳԱԱ Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտը, Տիեզերքի թանգարանը, Տավուշի պատ­մության և կենցաղի թանգարանը, Շուշիի կերպարվեստի պետական թանգարանը, Սար­դա­րապատի ազգագրության և ազատագրական պայքարի պատմության ազգային թան­գա­րանը, Լոռի-Փամբակի երկրագիտական թանգարանը, Էրեբունի պատմահնագիտական արգելոց-թանգարանը, Արցախի պետական պատմաերկրագիտական թանգարանը, Եղեգ­նա­ձորի երկրագիտական թանգարանը, Գառնի պատմամշակութային արգելոց-թանգա­րա­նը, Երևանի Մատենադարանը, Գիտության և տեխնիկայի թանգարանը, Փայտարվեստի թանգա­րանը, Գանձասարի Մատենադարանը և այլն,

• արգելոցները՝ Խոսրովի արգելոցը, «Լոռի բերդ» քաղաքատեղի պատմամշակու­թա­յին արգելոցը, «Գոշավանք» պատմաճարտարապետական արգելոցը, Շիկահողի արգե­լոցը, «Արփի» բնապատմական արգելոցը:

2014թ. ՀՀ-ում ստեղծվեց «Գիտական տուրիզմը Հայաստանում» նախաձեռնություն, որի հիմնական նպատակն է համախմբել գիտական կազմակերպությունների և զբո­սաշրջա­յին գործակալությունների ներկայացուցիչներին, ապահովել ՀՀ` որպես գիտական տուրիզմի համար բարենպաստ և գրավիչ երկրի նկարագրի ձևավորումը և ներքին ու արտաքին շուկաներում պատշաճ կերպով ներկայացնել հայկական գիտությունը՝ զբո­սաշրջության տեսանկյունից:

2017թ. հունվար-սեպտեմբերին ՀՀ է ժամանել 1.172.402 զբոսաշրջիկ, իսկ ներքին զբոսաշրջիկների թիվը կազմել է 944.937 մարդ[1], սակայն չկա վիճակագրական տեղեկատ­վություն, թե նրանցից որ մասի այցելության նպատակն է եղել գիտական զբոսաշրջությունը: Միևնույն ժամանակ, ըստ ՀՀ ԱՎԾ տվյալների՝ 2016թ. ՀՀ-ում եղել է 106 թանգարան, որոնց հաճախումների քանակը 1 տարվա ընթացքում կազմել է 2,276.5 հազար մարդ[2], իսկ գի­տա­կան կազմակերպությունների թիվը կազմել է 69[3], սակայն կրկին պարզ չէ, թե թանգարան այցելուների որ մասն են կազմում ներգնա զբոսաշրջիկները, ինչպես նաև թե գիտական կազ­մակերպություններում կատարվող գիտատեխնիկական և հետազոտական աշխատանք­նե­րի որ մասն է ունեցել միջազգային բնույթ, և ինչպիսին է եղել միջազգային գիտնա­կան­ների ընդգրկվա­ծությունը:

Ըստ համացանցում առկա տեղեկատվության՝ Հայաստանում զբոսաշրջային որոշ գոր­ծա­կալություններ առաջարկում են հնագիտական (այցելություն թանգարաններ, հնա­վայրեր)[4], երկրաբանական, գիտական տուրեր, որոշ գործակալություններ զբոսաշրջային ընդ­հա­նուր փաթեթի մեջ ներառել են այցելություն Բյուրականի աստղադիտարան, Զորաց քա­րեր, իսկ Բյուրականի աստղադիտարանն ունի առաջարկների փաթեթներ՝ ինչպես կար­ճատև այցելությունների, այնպես էլ երկարատև՝ 3-7 օրյա այցելությունների համար: Սակայն վի­ճա­կագրական տեղեկատվության բացակայության պատճառով չենք կարող ասել, թե որքան ներքին ու ներգնա զբոսաշրջիկներ են օգտվում այս տուրերից, ինչպիսին է պա­հան­ջարկը: Իսկ նշված տուրերը կազմակերպող զբոսաշրջային գործակալությունների հետ զրույցից պարզ է դառնում, որ այս ուղղվածությամբ տուրերը կազմակերպվում են համա­պա­տաս­խան պահանջարկի առկայության դեպքում (ինչպես ներքին, այնպես էլ ներգնա զբո­սաշրջիկների համար), և այն օրինաչափ բնույթ չի կրում: Ընդ որում, տուրի արժեքը 1 ներգնա զբոսաշրջիկի համար տատանվում է 305.000-320.000 դրամի սահմաններում, որն իր մեջ հիմնականում ներառում է գիշերակացը, ներքին տրանսպորտը, զբոսավարի ծա­ռայությունը, սնունդը և մուտքավճարները:

Հաշվի առնելով Հայաստանի՝ գիտական զբոսաշրջության երկիր դառնալու ներուժը, կարող ենք ասել, որ գիտական զբոսաշրջության զարգացման նպատակով անհրաժեշտ է.

• մշա­կել զարգացման ռազմավարական ծրագիր, վերը թվարկված գիտական բոլոր կազ­մա­կեր­պությունների ռեսուրսներն օգտագործել գիտական զբո­սաշրջութ­յան զարգացման հա­մար,

• մշակել համապատասխան փաթեթներ ներքին և ներգնա զբոսաշրջիկների համար,

• ակտիվ մարքեթինգային գործունեություն ծավալել՝ Հայաստանը որպես գիտական զբո­սաշրջության երկիր ներկայացնելու ուղղությամբ,

• զբոսաշրջության ոլորտի մասնագետներ պատրաստող բուհերի համա­պա­տաս­խան մասնագիտությունների ուսումնական ծրագրերում նե­րառել «Գիտական զբո­սաշրջութ­յուն» դասընթացը,

• քայլեր ձեռնարկել այս ոլորտի վիճա­կագրա­կան հաշվառման բարելավման ուղղությամբ,

• դպրո­ցականների և ուսանողների հա­մար կազմակերպել այցելություններ գի­տա­կան կենտրոններ,

• կազմակերպել միջազգային գի­տա­կան միջոցառումներ, ինչպես նաև ակտիվաց­նել հայաստանյան գիտահետազոտական կենտրոն­ների գործունեությունը՝ միջազ­գային գիտահետազոտական ծրագրեր կազմա­կեր­պե­լու ուղղությամբ, որպեսզի գիտական զբոսաշրջությունը ոչ միայն կրի ճանաչողական այցե­լությունների բնույթ, այլև ներգրավի միջազգային գիտնականներին, մասնա­գետ­ներին՝ հա­մա­տեղ գիտական, հնագիտական, երկրաբանական հետոզոտություն­ներ կատարելու հա­մար, ինչը կնպաստի նաև Հայաստանի՝ որպես գիտական զբոսաշրջային երկրի ճա­նաչելիութ­յան մեծացմանը:

ԴԵԿՏԵՄԲԵՐ 2017

1. ՀՀ սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2017թ. հունվար-հոկտեմբերին, էջ՝ 117-119
2. Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք, 2017, էջ՝ 146
3. Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք, 2017, էջ՝ 150
4. onewaytour.com; barevarmenia.com