Brief Program for the Introduction of a Microrain System in the RA Communities With High Water (Armenian version)

Սամվել Ավետիսյան
ՀՊՏՀ «Ամբերդ» հետազոտական կենտրոնի
«Տնտեսագիտական հետազոտություններ» ծրագրի ավագ հետազոտող
ծրագրի համակարգող

ՀՀ գերնորմատիվային ջրապահանջարկ ունեցող համայնքներում միկրոանձրևային համակարգի ներդրման համառոտ ծրագիր

Հայաստանում ոռոգելի հողատարածքների ավելի քան 90%-ի վրա կիրառվում է մակերեսային ոռոգում, որի պատճառով ջրի կորուստը կազմում է 40-50%: Այդ կորուստները 1.5-2 անգամ ավե­լանում են գերնորմատիվային ջրապահանջարկ ունեցող հողատարածքներում: ՀՀ Արմավիրի, Արարատի, Արագածոտնի և Կոտայքի մարզերի 52 համայնքներ ունեն գերնորմատիվային ջրա­պա­հանջարկ ունեցող, որոնց ոռոգման համար լրացուցիչ պահանջվում է 1.5 մլրդ դրամի ջուր: Սա­կայն ջրի անբավարար մատակարարման և ջրախնայողական տեխնոլոգիաների բացա­կա­յության պատճառով հողօգտագործողները յուրաքանչյուր տարի ավելի քան 12 մլրդ դրամի կորուստ են ունենում: Բացի այս, կլիմայի տաքացումը մի կողմից պահանջում է 1 հա հաշվով ոռոգման ջրի ծավալի ավելացում և մյուս կողմից նվազեցնում է ջրի մակերեսային հոսքը: Ուստի անհրաժեշտ է նախապատվությունը տալ ջրախնայողական տեխնոլոգիաներին և բարձրար­դյունավետ մշակաբույսերին:

Նախալեռնային գոտու բարդ ռելիեֆային պայմաններում բավարար արդյունավետ կարող է լինել ոռոգման անձրևացման եղանակի ներդրումը: Սակայն այս եղանակի ներդրման համար լուրջ խոչընդոտ են բարձր էներգածախսերը: Այս խոչընդոտը կարող է հաղթահարվել` կիրառելով միկրոանձրևացման «Գոլդեն սփրեյ» համակարգը: Այն իրենից ներկայացնում է ճկուն խողովակ, որի վրա բացված անցքերի միջոցով կատարվում է հողատարածքի անձրևացում: Ջրաղբյուրից ջուրը վերցվում և անհրաժեշտ՝ 0.8-1.0 ճնշում է ապահովվում շարժական բենզինային միկրոշար­ժիչով պոմպի միջոցով:

Ծրագրի հիմնական նպատակն է գերնորմատիվային ջրապահանջարկ ունեցող հողատա­րածքներում նոր արդյունավետ տեխնոլոգիաների ներդրման ճանապարհով կրճատել ոռոգման ջրի ծախսը և վարձավճարները, միաժամանակ ինտենսիվ երկրագործության վարման միջոցով գյուղացիական տնտեսություններում ապահովել բարձր եկամուտներ:

ԳԵՐՆՈՐՄԱՏԻՎԱՅԻՆ ՋՐԱՊԱՀԱՆՋԱՐԿ ՈՒՆԵՑՈՂ ՀՈՂԱՏԱՐԱԾՔՆԵՐԻ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐԸ

Ներկայումս լուծված չէ գերնորմատիվային ջրապահանջարկ ունեցող տարածքների ոռոգման հիմնախնդիրը: Ծախսված ջրին համապատասխան վարձավճարի գանձումը անարդյունավետ է դարձնում հողօգտագործումը: Ոռոգման ջրի դիմաց վճարման համակարգը իրականում կախված չէ ջրի փաստացի օգտագործումից, քանի որ հիմք են ընդունվում սահմանված նորմաները: Այս հանգամանքը հողօգտագործողին չի շահագրգռում ներդնել ջրախնայողական տեխնոլոգիաներ: Պետական աջակցության՝ սուբսիդավորման համակարգը հասցեական չէ: Կլիմայի փոփո­խության հարմարվողականության առաջարկվող տեխնոլոգիան ձեռնատու է հողօգտագործողին փաստացի ծախսված ջրի իրական ջրաչափության դեպքում: Ջրօգտագործողների ընկե­րութ­յուններին (ՋՕԸ) այս տեխնոլոգիան բավարարում է միայն գերնորմատիվային ջրապահանջարկ ունեցող հողատարածքներում կիրառելու դեպքում, քանի որ այստեղից գրեթե անհնար է հավաքել փաստացի ծախսված ջրի վարձը: Նորմալ ոռոգվող տարածքներում այս տեխնոլոգիայի ներդրումը ՋՕԸ-երին ձեռնատու չէ, քանի որ նրանց գործունեության արդյունքները կախված են իրացված ջրի ծավալից: Այսինքն, համակարգը ծախսումային է և իրեն չի արդարացնում:

ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՅԻ ՆԿԱՐԱԳԻՐԸ ԵՎ ՆԵՐԴՐՄԱՆ ԱՐԴՅՈՒՆԱՎԵՏՈՒԹՅՈՒՆԸ

Գերնորմատիվային ջրապահանջարկ ունեցող տարածքներում տնտեսապես արդյունավետ է պտղատու մշակաբույսերի մշակությունը: Մինչև նորատունկ այգու բերքատու դառնալը միջշարքային տարածությունները կարելի է զբաղեցնել բանջարաբոստանային և հատապտղային մշակաբույսերով: Տեխնոլոգիան կիրառվել է 2013թ. ՀՀ Արագածոտնի մարզի Ոսկեվազ համայն­քում հիմնված կեռասենու Կրուպնոպլոդնայա սորտի այգում, որտեղ 2014թ. գարնանը միջշարա­յին տարածությունները մուլչապատվել են պոլիէթիլենային թաղանթով և կատարվել է ելակի /Ֆրեսկա F1/ դաշտի սածիլում: Ոռոգումն իրականացվել է միկրոանձրևացման «Գոլդեն սփրեյ» համակարգով:Այն իրենից ներկայացնում է ճկուն խողովակ, որի վրա բացված անցքերի միջոցով իրականացվում է հողատարածքի անձրևացում, և գերնորմատիվային ջրապահանջարկ ունեցող հողատարածքներում 4-16 անգամ կրճատում է էներգածախսերը: Քանի որ պտղատուների և հատա­պտուղների ոռոգման նորմերը և ռեժիմները տարբեր են, ոռոգման ցանցը բաղկացած է 2 մասից: Պտղատուները ոռոգվել են առանձին միկրոհիդրանտային /բնային/ եղանակով, որոնց ջուրը մատակարավում է պոլիէթիլենային խողովակի՝ բների մոտ կատարված փոքր անցքերից դուրս եկող բարակ խողովակների միջոցով: Դա հնարավորություն է տալիս ջուրը մատակարարել անմիջապես ծառերի սնման մակերեսին: Միջշարային տարածքներում մշակվող ելակը ոռոգվում է գոլդեն սփրեյ 4 միկրոանձրևացման խողովակներով, որոնց ընդգրկման մակերեսը յուրաքանչյուրի համար կազմում է 600 մ2: Խողովակներին ջուրը մատակարարվում է բենզինի միկրոշարժիչով աշխատող պոմպի միջոցով:

Հատկանշական է, որ տեխնոլոգիան բարդ չէ, կիրառվող սարքավորումները մատչելի են և հեշտ շահագործվող: Տարածված է Հարավային Կորիայի արտադրության Golden Spray A համակարգը: Շարժական փոքր պոմպեր արտադրվում է բազմաթիվ ֆիրմաների կողմից:

Կեռասենու 1 հա հաշվով այգու հիմնման և մինչև բերքատվության անցնելը խնամքի անհրա­ժեշտ ծախսերը առաջին չորս տարիներին կկազմեն 3 610 հազ. դրամ: Հինգերորդ տարում, երբ այգին լիարժեք բերքատու հասակում է, տարեկան եկամուտը կկազմի շուրջ 1 500 հազ. դրամ: Միաժամանակ, միջշարային տարածություններում ելակի մշակության շնորհիվ տարեկան զուտ եկամուտը կկազմի 1600 հազ. դրամ: Բերքահասակ դառնալուց հետո այգու հիմնադրման և պահպանման ծախսերը կփոխհատուցվեն 2.4 տարում (3610/1500=2.4):

Կարծում ենք, որ գերնորմատիվային ջրապահանջարկ ունեցող տարածքներում ՀՀ կառա­վարությունը պետք է հրաժարվի ոռոգման ջրի սուբսիդավորման ավանդական գործելաոճից և իրականացնի քննարկվող տեխնոլոգիայով այգետնկումների, ինչպես նաև ոռոգման Golden Spray A համակարգի ձեռքբերման աջակցություն:

Այս համակարգի ներդրումը բացի տնտեսական արդյունավետությունից ապահովում է սոցիալական և բնապահպանական արդյունավետություն: Մասնավորապես՝ 1) կրճատվում է ոռոգման ջրի համար վճարումը մոտ 2 անգամ, 2) մինչև ծառերի բերքատու հասակը միջշարքային տարածքներից ստացվում է անհրաժեշտ եկամուտ, 3) ապահովում է աշխատաժամանակի և ոռոգման ջրի խնայողություն, 4) հնարավորություն է ընձեռում խուսափել ջրային էրոզիայից, 5) բարելավվում է հողի կառուցվածքը:

Հոկտեմբեր, 2017 թ.