Crowdfunding as an Alternative To Financing Innovative Ideas (Armenian version)

Հայկազ Արամյան
ՀՊՏՀ «Ամբերդ» հետազոտական կենտրոնի
փորձագետ

Վերջին ժամանակներս հաճախ ենք լսում, որ այս կամ այն նախագիծը, ընդ որում հայկական, կարողանում է արագորեն զգալի ֆինանսական ռեսուրսներ ներգրավել, զարգացնել գաղափարը և սերիական արտադրություն սկսել: Մեխանիզմը, որի միջոցով կյանքի են կոչվում տարբեր նորարար գաղափարներ, հայտնի է Քրաուդֆանդինգ անվանմամբ, ինչի հաջողությունը բազմիցս ապացուցվել է միջազգային փորձով:

Իսկ ինչպիսի՞ն են Քրաուդֆանդինգ հարթակի ներդրման և այդ հարթակի միջոցով ներդրումների ներգրավման հնարավորությունները մեր երկրում:

Նախ հասկանանք, թե ինչ է քրաուդֆանդինգը, ինչ տեսակներ ունի և ինչպես կարելի է ֆինանսական ռեսուրսներ ներգրավել դրա միջոցով:

Եթե բառացիորեն թարգմանենք «քրաուդֆանդինգ» տերմինը, ապա կստացվի crowd - ամբոխ, ժողովուրդ և funding ֆինանսավորում:

Այլ կերպ ասած՝ քրաուդֆանդինգն իրնեից ներկայացնում է հանրային (հանրության, ժողովրդի, ամբոխի կողմից իրականացվող) ֆինանսավորում: Նմանատիպ սխեմաները բազմազան են մեր իրականության մեջ՝ համայակական ֆոնդ, բջջային օպերատորների կողմից ուղարկվող հաղորդագրությունների միջոցով հավաքագրվող միջոցներ, նույնիսկ աշխատանքյին կոլեկտիվում համատեղ ներդրումներով նվերի գնում:

Այդուհանդերձ քրաուդֆանդինգի մեխանիզմըն այլ է: Դա առցանց հարթակ է, որտեղ գրանցվում են՝ հայտարարվում են գաղափարները ու ֆինանսավորում են ստանում ներդրողների կողմից:

Միջազգային մակարդակով աշխարհում հայտնի են Քրաուդֆանդինգի մի շարք սահմանումներ: Այսպես, Քրաուդֆանդինգը հասարակության լայն շրջանակների փոքր կապիտալների հավաքագրման միջոցով նոր, այդ թվում նաև վենչուրային`ռիսկային բիզնեսի ֆինանսավորումն է: Մեկ այլ բնորոշմամբ Քրաուդֆանդինգը հասարակության փոքր ֆինանսական միջոցների ներգրավման միջոցով ռիսկային նախագծերի ֆինանսավորումն է սոցիալական կայքերի միջոցով, այդ թվում` Facebook, Twitter և LinkedIn: Այսինքն, համաձայն այս սահմանման՝ անհատն իր բիզնեսի մասին տեղեկատվությունը նշված կայքերի միջոցով հասանելի է դարձնում ներդրողների մի ստվար զանգվածի և հետո ներգրավում է նրանց ֆինանսկան ռեսուրսները:

Իսկ թե ինչու է ֆինանսավորման այս ձևն այսքան տարածում գտնում և որոնք են նրա առավելությունները և հաջողության գրավականը ներկայացնենք ստորև՝

  1. Էժան միջոցների ներգրավման հնարավորություն – ըստ էության, միակ ծախսը Քրաուդֆանդինգ հարթակը տրամադրող ընկերության հարթակի միջնորդավճարն է: Այն հիմնականում տատանվում է 5-9%-ի սահմաններում: Եթե համեմատենք ավանդական ֆինանսավորման այլ ձևերի հետ, օրինակ բանկային վարկավորման, ապա անխոս սա բավական գրավիչ տարբերակ է համարվում,
  2. Ռիսկի նվազեցում և բաշխում - շատ մարդկանց հաշվին ֆինանսավորված ծրագրի դեպքում, երբ փոքր միջոցներ են ներդրվում չվերադրաձման հարցն ըստ էության երկրորդ պլան է մղվում,
  3. Հասանելիություն հսկայածավալ միջոցների - հնարավորություն է ստեղծվում գաղափարը ներկայացնելու միանգամից հազարավոր մարդկանց,
  4. Մարքեթինգի և PR միջոցառումների իրականացման դյուրինություն:

Ֆինանսավորման այս եղանակն միջազգային պրակտիկայում վերջին տարիներին շատ մեծ տարածում ունի՝ առավել մեծ տարածում գտնելով Հյուսիսային Ամերիկայում (50 տոկոս), այն բանից հետո, երբ նախագահ Բարաք Օբաման 2012թ.-ին ստորագրեց Աշտանաքային ակտը, որով և մասնավոր ընկերություններին թույլատրվեց միջոցներ ներգրավել հանրային եղանակով` հանրությանը դիմելով:

Ամբողջ աշխարհում Քրաուդֆանդինգ հարթակի միջոցով ներգրավված միջոցների շուրջ 40 տոկոսն ուղղվում է Բիզնես և ձեռնարկություններ և գիտություն ու տեխնիկա ոլորտներին, այսինքն բոլոր այն նորարար բիզնես գաղափարների ֆինանսավորմանը, որոնք ստեղծում են ապագայի արտադրանքներ: Փոքր չէ նաև Քրաուդֆանդինգի սոցիալական ուղղվածությունը՝ շուրջ 20 տոկոս:

Անդրադառնալով ՀՀ-ում Քրաուդֆանդինգի իրագործման հնարավորություններին նշենք, որ Indiegogo Քրաուդֆանդինգ հարթակով միջոցների ներգրավման հանրությանն ամենահայտնի օրինակը Վոլտերման դրամապանակների ստեղծման նախագիծն էր, որը նախատեսված 45,000 ԱՄՆ դոլարի փոխարեն կարողացավ ներգրավել 1,090,000 ԱՄՆ դոլար: Քրաուդֆանդինգի միջոցով միջոցների ներգրավման մեկ այլ օրինակ է նաև «Յելլ էքստրիմ Պարկ»-ի կողմից նախատեսված ամենարկար զիփլայնի կառուցումը: Չնայած հանրությունը լայն շերտերը Քրաուդֆանդինգի մասին տեղեկացան շնորհիվ Վոլտերման դրամապանակների՝ որքան էլ զարմանալի կարող է լինել, նախքան այդ արդեն իսկ մեր հանրապետությունում գործում էին Քրաուդֆանդինգի երեք հարթակներ՝

  1. Bosstbloom – Սա հայկական առաջին Քրաուդֆանդինգ հարթակն է, որի ներդրումային ոլորտներն են ՏՏ, արվեստ, պարային, դիզայներական և նկարչական նախագծեր, կինո, խաղեր, նորաձևություն, երաժշտություն, ֆոտոարվեստ, թատրոն և այլն, ընդ որում նախագիծը պետք է կապված լինի Հայաստանի կամ հայերի հետ:
  2. One Armenia – Հարթակի նպատակը ՀՀ-ում կենսամակարդակի բարձրացմանն ուղղված նախագծերի ֆինանսավորումն է, աշխատեղերի ստեծումը գյուղատնտեսության, ՏՏ, տուրիզմի ոլորտներում և տեղական ապրաքներ արտադրող ընկերություններում: Հարթակի միջոցով ներգրավվել է ավելի քան 230,000 ԱՄՆ դոլար:
  3. Weareayo - Հարթակի նպատակը ՀՀ բնակչության ամենակարիքավոր խմբերին աջակցությունն է: Հարթակի միջոցով ներգրավվել է ավելի քան 120,000 ԱՄՆ դոլար:

Չնայած ՀՀ-ում Քրաուդֆանդինգ հարթակների առկայությանը, պետք է նշենք նաև, որ այդ հարթակները հիմնականում սոցիալական, հանրային ուղղվածություն ունեցող հարթակներ են և միտված են ներկայումս հասարակության առաջ ծառացած բազմապիսի սոցիալան հարցերի լուծմանը՝ անապահով ընտանիքներին աջակցություն, դպրոցների, մանկապարտեզների վերանորոգում և այլն:

Ինչպես տեսանք ՀՀ-ում բացակայում են բիզնեսի ֆինանսավորմանն ուղղված հարթակները, իսկ հայկական ստարտափերը միջոցներ ներգավելու նպատակով ստիպված են լինում օգտվելու միջազգային հարթակներից, ինչպիսիք են Indiegogo, Kickstarter հարթակները: Չնայած այս հարթակները ունենալով միջազգային ճանաչում բիզնես գաղափարները հասանելի են դարձնում հնարավորինս մեծ թվով ներդրողների, պետք է նշենք, որ այդ հարթակներում միջոցներ ներգրավելը ամեն դեպքում ծախսատար է և նոր ձևավորվող ընկերությունը կարող է չունենալ անհրաժեշտ ռեսուրսներ իր գաղափարը այդ հարթակներում ներկայացնելու համար:

Ուստի ՀՀ-ում մրցունակ բիզնես ուղղվածությամբ Քրաուդֆանդինգ հարթակի ստեղծումը առավել քան արդիական է: Տեղական քրաուդֆանդինգ հարթակը հնարավորություն կտա առավել փոքր, նոր ձևավորվող ստարտափերին փոքր ծախսումներով (Միջազգային հարթակներում արշավի սկսումն ինքնին կապված է որոշ ծախսերի հետ) ներկայացնել իրենց գաղափարը հայկական շուկային, հավաքագրել որոշակի ռեսուրսներ, կատարելագործել գաղափարը և ապա դիմել միջազգային հարթակներ խոշորածավալ ներդրումների և բիզնես ընդլայնման ակնկալիքով: Մյուս կողմից, հայ հասարակությունը, հաշի առնելով նաև սփյուռքի գործոնը, պատրաստ է իր ներդրումն ունենալ հայկական ստարտափերում և ինչու չէ ստանալ իր մաս շահույթը հաջողված բիզնես նախագծերի իրականացումից:

Նոյեմբեր, 2017