What was the tourism industry in Armenia in 2017?

Գայանե Թովմասյան
ՀՊՏՀ «Ամբերդ» հետազոտական կենտրոնի
«Տնտեսագիտական հետազոտություններ»
ծրագրի համակարգող

Ինչպիսի՞ն էր ՀՀ զբոսաշրջության ոլորտը 2017 թվականին

Ըստ ՀՀ ԱՎԾ տվյալների՝ 2017թ. ՀՀ է ժամանել 1.494.779 զբոսաշրջիկ, իսկ ՀՀ-ից մեկնել է 1.481.755 զբոսաշրջիկ[1]: Նախորդ տարվա համեմատ ժամանողների թիվն աճել է 18.7%-ով: 2017թ. զբոսաշրջիկների թվի հիմնական աճ ապահովել են ՌԴ-ն, Վրաստանը, Իրանը, ԱՄՆ-ն, Ուկրաինան: 2017թ. ներքին զբոսաշրջիկների թիվը կազմել է 1.086.707 մարդ՝ նախորդ տարվա համեմատ աճելով 10.9%-ով[2]:

Եթե դիտարկենք ՀՀ ժամանող զբոսաշրջիկների թվի փոփոխությունը, ապա ակնհայտ է, որ նախորդող տարվա համեմատ աճի մեծ ցուցանիշ ապահովվել է 2010թ.-ին՝ 18.9%, 2013թ.-ին՝ 28.2% և 2017թ.-ին՝ 18.7%: Միակ տարին երբ ներգնա զբոսաշրջիկների թվի անկում է գրանցվել 2015 թվականն է (1%-ով), չնայած այն հանգամանքին, որ 2015 թվականին են իրականացվել Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի միջոցառումները և Համահայկական խաղերը: Ուշագրավ է, որ 2015 թվականի անկումը հիմնականում մեկնաբանվում էր Ռուսաստանից զբոսաշրջիկների հոսքի նվազմամբ:

Ներգնա և արտագնա զբոսաշրջիկների ընդհանուր թվաքանակի հաշվարկման համար հիմք են հանդիսանում սահմանային անցման կետերում ուղևորների հաշվառման արդյունքում արձանագրված` ՀՀ ժամանողների և ՀՀ-ից մեկնածների թվաքանակի վերաբերյալ տեղեկատվությունը՝ ստացված ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայության ՀՀ սահմանային էլեկտրոնային կառավարման տեղեկատվական համակարգով, ինչպես նաև ԱՎԾ կողմից 2013թ. իրականացված «Ժամանողների և մեկնողների ընտրանքային հետազոտության» արդյունքները: Այս հետազոտության ընթացքում շուրջ 22100 անձանց շրջանում կատարված հարցումների հիման վրա ձևավորված գործակիցները հիմք են հանդիսացել այդ և հետագա տարիներին զբոսաշրջիկների թվի հաշվարկի համար: Բնական է, որ արդյունքներն այդքան էլ ճշգրիտ չեն ստացվի, ուստի ներկայումս մշակվել է նախագիծ՝ սահմանային էլեկտրոնային կառավարման տեղեկատվական համակարգի (ՍԷԿՏ)[1] ներդրման համար: Ճշգրիտ վիճակագրության առկայությունը, բնականաբար, կնպաստի նաև ոլորտի հետազոտությունների իրականացման, զարգացման հիմնախնդիրների վերլուծության արդյունավետության բարձրացմանը:

2017թ. մշակվել են «Զբոսաշրջության մասին» ՀՀ օրենքի նոր նախագիծը, Զբոսաշրջության զարգացման 2017-2022թթ. հայեցակարգի, Սպորտային զբոսաշրջության զարգացման հայեցակարգի նախագծերը, «Ուխտագնացություն դեպի առաջին քրիստոնյա երկիր» ռազմավարությունը: 2017թ.-ին ստեղծվել է Հայաստանի զբոսաշրջության զարգացման հիմնադրամը, որն ըստ կանոնադրության աջակցում է ՀՀ Տնտեսական զարգացման և ներդրումների նախարարության Զբոսաշրջության պետական կոմիտեին՝ իրականացնելու զբոսաշրջության ոլորտի մարքեթինգային քաղաքականությունը, ապահովելու համաշխարհային շուկայում Հայաստանի՝ որպես գրավիչ և բարենպաստ զբոսաշրջային երկրի նկարագրի ամրապնդումը, զարգացումն ու խթանումը, ապահովելու հայկական զբոսաշրջային արդյունքի և դրա շուկաների դիվերսիֆիկացումը, նոր, մրցունակ զբոսաշրջային արդյունքների ձևավորումն ու խթանումը[2]:

2017թ. կատարված աշխատանքների հետ կապված նշենք, որ զբոսաշրջության մարքեթինգային քաղաքականության շրջանակներում կազմակերպվել է օտարերկրյա 102 լրագրողների ճանաչողական այց Հայաստան աշխարհի 11 երկրներից (ՌԴ, ԱՄՆ, Գերմանիա, Իսրայել, Ուկրաինա, Ֆիլիպիններ, Չինաստան, Կորեա, Լիտվա, Ղազախստան, Լիբանան), որի արդյունքում նրանց կողմից տպագրվել է շուրջ 100 հոդված, նկարահանվել են 12 հեռուստաֆիլմեր ու հաղորդումներ Հայաստանի զբոսաշրջային գրավչությունների մասին, որոնք ցուցադրվել են ՝ National Geographic Russia, CNN-Anthony Bourdain, Travel&Leisure, Россия24, НТВ, ОРТ լրատվամիջոցներով: 2017թ. ընթացքում Հայաստանը մասնակցել է 5 միջազգային ցուցահանդեսի Իրանում, Գերմանիայում, ՌԴ-ում և Ղազախստանում (ITB, World Expo Astana, Iran-TITE, Отдых, Астрахань 2017): Իրականացվել է սահմանային անցման գործընթացի դյուրացում ՌԴ-ի, Չինաստանի, ԱՄԷ-ի, Ճապոնիայի, Հնդկաստանի, Քաթարի քաղաքացիների համար:

Հայաստանի մարզերում 4 տեղեկատվական կենտրոններ են գործարկվել Գորիսում, Սևանում (շարժական), Գառնիում, Դիլիջանում, նոր կենտրոններ են բացվել Գյումրիում և Մեղրիի ազատ տնտեսական գոտում: 2017թ. կազմակերպվել են փառատոններ. Գորիսում՝ «Սյունյաց ավանդույթներ» փառատոնը, Դիլիջանում՝ «Մշակութային վերածնունդ» խորագրով գորգագործության և դեկորատիվ-կիրառական արվեստների փառատոնը, Վայոց ձորի մարզի Խաչիկ գյուղում՝ «Գաթայի» փառատոնը, Արենիում՝ Գինու ավանդական փառատոնը, Ախթալայում՝ ավանդական ուտեստների մրցույթ փառատոնը և այլն:

Անցած տարվա ընթացքում ամենակարևոր քայլերից մեկը armenia.travel կայքի գործարկումն էր, որը թույլ է տալիս պաշտոնական տեղեկատվություն տրամադրել զբոսաշրջիկներին ՀՀ-ի մասին: Կայքը 1 ամսվա ընթացքում ունեցել է 530.000 այցելություն 144 երկրից: Այս առումով նշենք, որ նախկինում Հայաստանի զբոսաշրջության մասին առկա պաշտոնական տեղեկատվական կայքը վերջին անգամ թարմացվել էր 2013թ., այսինքն 4 տարի մենք նման կայք չունեինք մինչ այս կայքի գործարկումը: Իսկ այս կայքի հետ կապված, կարծում ենք, որ տեղեկատվությունը սահմանափակ է (գուցե դեռ մշակման ու տեղեկատվության լրացման փուլում է): Կարծում ենք՝ եղած տեղեկատվությունը պետք է ավելացնել: Օրինակ կրոնական վայրեր խորագրի տակ շատ քիչ վանական համալիրներ են ներկայացված՝ սահմանափակ տեղեկատվությամբ: Նույն կերպ առողջարանային զբոսաշրջության վերաբերյալ տեղեկատվությունը ևս խիստ սահմանափակ է՝ ներկայացնելով միայն հանքային ջրերի վերաբերյալ հակիրճ ընդհանուր տեղեկատվություն: Այնինչ ՀՀ Առողջապահության նախարարության «Կուրորտաբանության և ֆիզիկական բժշկության գիտահետազոտական ինստիտուտ» ՓԲԸ-ի կողմից Հայաստանում առանձնացվել են 10 կուրորտային գոտիներ, որոնք ունեն առողջարանային զբոսաշրջության զարգացման համար անհրաժեշտ բոլոր բնական բուժիչ ռեսուրսները (հանքային ջրեր, բուժիչ ցեխեր և տորֆեր, կլիմայաբուժության կազմակերպման համար բարենպաստ կլիմայական պայմաններ), որոնց վերաբերյալ տեղեկատվությունը ևս կարելի է մանրամասն ներկայացնել: Կարելի է նաև ներկայացնել Հայաստանի խոշոր քաղաքները՝ իրենց զբոսաշրջային գրավչություններով՝ քաղաքային զբոսաշրջության զարգացման խթանման համար: Նշենք նաև, որ կայքը դեռ միայն անգլերեն լեզվով է, հուսանք այն կլինի նաև ռուսերեն, իսպաներեն, ֆրանսերեն և այլ լեզուներով:

2017թ. պետական բյուջեից զբոսաշրջության ոլորտին հատկացվել էր 100 մլն դրամ, իսկ 2018թ. պետական բյուջեի մասին օրենքով՝ 272 մլն դրամ[3]: Նշենք, որ «2017թ. զբոսաշրջության մրցունակության զեկույցում» ՀՀ-ը զբոսաշրջիկների ներգրավմանն ուղղված մարքեթինգի և բրենդինգի ցածր արդյունավետության ցուցանիշով 95-րդ տեղում է: Հուսանք 2018թ.-ին ՀՀ զբոսաշրջային գրավչությունն արտերկրում ներկայացնելու նպատակով նշված ուղղություններով աշխատանքների շարունակական իրականացումը (լրագրողների ճանաչողական այցերի կազմակերպում, ցուցահանդեսներին մասնակցություն, փառատոնների կազմակերպում) կտա ցանկալի արդյունք, և հնարավոր կլինի ապահովել ներգնա զբոսաշրջային այցելությունների առնվազն 15% աճ` 2018թ. այցելությունների թիվը հասցնելով առնվազն 1.725.0 հազարի[4], իսկ 2022թ. ունենալ ՀՀ կառավարության 2017-2022թթ. իրականացվելիք միջոցառումների արդյունքում ակնկալվող 3 մլն զբոսաշրջիկ: Սակայն նախորդ տարիներին զբոսաշրջիկների թվի արձանագրված աճը ցույց է տալիս, որ 2017թ.-ին արձանագրված աճը չի կարելի բացառիկ իրադարձություն և անակնկալ համարել, ուստի անհրաժեշտ է առավել խորը վերլուծել դեպի Հայաստան այցելությունների աճին նպաստած գործոնները, դրանք համադրել նախորդող ժամանակահատվածներում արձանագրված աճին նպաստող գործոնների հետ: Միայն աճին նպաստող և այն զսպող գործոնների խոր իմացությամբ է հնարավոր մշակել ավելի լայնածավալ, համալիր և ամենակարևորը հասցեական միջոցառումներ՝ զբոսաշրջության զարգացման համար:

2018թ. Երևանը կդառնա 2800 տարեկան: Այս հանգամանքը պետք է շահեկան օգտագործել և ակտիվ գովազդել Երևանը՝ որպես աշխարհի հնագույն քաղաքներից մեկը՝ տոնակատարություններին ներգնա շատ զբոսաշրջիկներ բերելու համար: Դրանից բացի, ՀՀ–ն արտերկրում պետք է ներկայացնել նաև որպես վաղ շրջանի քրիստոնեական ճարտարապետություն ունեցող երկիր (այլ ոչ թե միայն առաջին քրիստոնյա երկիր), աշխարհում հայտնի ազգությամբ հայերի հայրենիք (ինչի մասին տեղեկատվությունը ևս պետք է ներառվի www.armenia.travel կայքում): Մարքեթինգային քաղաքականության արդյունավետության բարձրացումը կնպաստի ՀՀ-ում զբոսաշրջության զարգացմանը բոլոր տեսակներով՝ կրոնական, պատմամշակութային, արկածային, գաստրոնոմիական, առողջարանային, քաղաքային, ագրո և էկո, սպորտային, գիտական, կրթական, և այլն:

Մարտ, 2018