Խելացի քաղաքների դերը զբոսաշրջության զարգացման մեջ

Գայանե Թովմասյան
ՀՊՏՀ «Ամբերդ» հետազոտական կենտրոնի
ավագ հետազոտող

Խելացի քաղաքների դերը զբոսաշրջության զարգացման մեջ

«Խելացի քաղաքը» (Smart city) ենթադրում է տեղեկատվական և հաղորդակցական տեխնո­լոգիա­ների միավորում քաղաքային սեփականության կառավարման համար: Քաղաքի ակտիվ­ները ներառում են դպրոցները, գրադարանները, թանգարանները, տրանս­պոր­տը, հիվանդանոցները, ջրամատակարարման և ջրահեռացման համակարգը, էլեկտրա­կայան­ները, իրավապահ մարմինները և այլ հասարակական ծառայություններ: Խելացի քաղաք ստեղծելու հիմնական նպատակը տեխնոլոգիաների լայնամասշտաբ կիրառմամբ քա­ղաքացիների սպասարկման արդյունավետության բարձրացումն է, նրանց պահանջ­մունք­ների բավարարումը, կյանքի որակի բարելավումը:
Տեխնոլոգիաների և կապի ռուսական գիտահետազոտական ինստիտուտը մշակել է խելացի քաղաքների հիմնական ցուցիչները.

• Խելացի տնտեսություն, որը ներառում է քաղաքային ենթակառուցվածքի զար­գաց­վա­ծության մակարդակը գիտական և նորամուծական գործունեության համար; տեղե­կատ­վական և հաղորդակցման տեխնոլոգիաների ոլորտում գործունեության զարգացման մա­կարդակը; բնակության վայրերի՝ համացանցով ամրագրման համակարգերի զարգաց­ման մակարդակը,

• խելացի կառավարում, որը ներառում է քաղաքի կառավարման տեղեկատվական-հա­ղորդակցային համակարգի զարգացման մակարդակը; քաղաքային իշխանության տեղեկատվական բացության աստիճանը; քաղաքի կառավարմանը քաղաքացիների մաս­նակցության մակարդակը; քաղաքի կառավարման պաշտոնական ինտերնետային հար­թակներ այցելության մակարդակը; ռազմավարական կառավարման փաստաթղթերի զարգացման մակարդակը,

• խելացի բնակիչներ, որը ներառում է քաղաքում աշխատաշուկայի վերաբերյալ տեղե­կատվության հասանելիության մակարդակը; համացանցի օգտատերերի ակտի­վութ­յան մակարդակը; սովորողների էլեկտրոնային քարտերի զարգացման մակարդակը,

• խելացի տեխնոլոգիաներ, որը ներառում է անլար անվճար ցանցերի, բջջային ցան­ցի հասանելիության զարգացման մակարդակը; հեռահաղորդակցման ծառայություն­նե­րի համար կապի ցանցերի զարգացման մակարդակը; հասարակական տրանսպոր­տում անվճար անլար ինտերնետի հասանելիության զարգացման մակարդակը,

• խելացի միջավայր, որը ներառում է բնակիչների և քաղաքի իշխանությունների ակտի­վության մակարդակը անօրինական թափոնների լիկվիդացիայի գործում; էկոլո­գիա­կան անվտանգության սպառնալիքների զգուշացման և մոնիթորինգի համակարգերի զարգացման մակարդակը,

• խելացի ենթակառուցվածք, որը ներառում է ճանապարհատրանսպորտային կա­նոնների խախտման ավտոմատ ֆիքսման համակարգի, քաղաքում ավտոմեքենա­ների վարձակալման ծառայությունների, հասարակական տրանսպորտի օնլայն մոնիթորինգի ծա­ռայությունների, տաքսիների օնլայն որոնման, կանչի և վճարման ծառայությունների, էլեկտրական մեքենաների համար լիցքավորման կայանների ցանցի, քաղաքաշինության կառավարման տեղեկատվական համակարգերի զարգացման մակարդակը,

• խելացի ֆինանսներ, որը ներառում է բանկային ինքնասպասարկման համակար­գե­րի, ճանապարհորդության անկանխիկ վճարման համակարգերի զարգացման մակար­դակը, պետական գնումների թափանցիկության մակարդակը:

Այսօր աշխարհում ավելի քան 2500 քաղաք իրականացնում են խելացի քաղաքի հայե­ցա­կարգը: Մի շարք քաղաքներ ներդնում են ինովացիոն էկոհամակարգեր: Պետական ծա­ռայություններն անցնում են էլեկտրոնային հաղորդակցության, կոմունալ ծառայութ­յուն­ները թվայնացվում են, ներդրվում են կառավարման ավտոմատացված համակարգեր: Խոշոր քաղաքներում ամենապահանջված նորամուծություններից է «խելացի» փողոցային երթևեկության և հասարակական տրանսպորտի մշակումը:
Ըստ IDC խորհրդատվական ընկերության տվյալների՝ 2018թ. «խելացի քաղաքի» տեխ­նոլոգիաների վրա աշխարհում կծախսվի 80 մլրդ դոլար, իսկ 2021թ. վաճառքների ծավալը կհասնի 135 մլրդ դոլարի: 2018թ. խելացի քաղաքներում ներդրումները կկազմեն 20 մլրդ դոլար:
Ըստ ՄԱԿ-ի տվյալների՝ 2050թ. աշխարհի բնակչության շուրջ 70%-ը կբնակվի քա­ղաք­ներում: Ուստի խիստ կարևոր է այնպիսի ռազմավարությունների մշակումը, որոնք կնպաս­տեն բնակչության պահանջմունքների արդյունավետ բավարարմանը: Խելացի քաղաքների առկայությունը թույլ կտա օպտիմալացնել ենթակառուցվածքները, ծառայութ­յուն­ների մատուցումը, խթանել տնտեսական, սոցիալական, բնապահպանական զար­գացումը, և այլն:
Ըստ Juniper Research կազմակերպության վարկանշավորման՝ 2017թ. ամենախելացի քաղաք­ներ համարվել են Սինգապուրը, Լոնդոնը, Նյու Յորքը, Սան Ֆրանցիսկոն, Չիկագոն, Սեուլը, Բեռլինը, Տոկյոն, Բարսելոնը, Մելբուռնը:
2018թ. մարտի 1-ին ՀՀ կառավարության N8 արձանագրային որոշմամբ հաստատվեց «Խելացի քաղաք»-ի ստեղծման հայեցակարգը և դրանից բխող միջոցառումների ժամա­նա­կացույցը: Հայեցակարգի նպատակներն են՝ քաղաքի առջև ծառացած մարտահրա­վեր­ների լուծում` հիմնված նորարարական մոտեցումների վրա; կայուն համաչափ քաղա­քա­յին զարգացման գործընթացի ապահովում; քաղաքացիների արդյունավետ մասնակ­ցութ­յան ապահովում քաղաքի զարգացման և կառավարման գործընթացներին; տեղե­կատ­վական և նորագույն տեխնոլոգիաների ներդրմամբ դիմակայուն և անվտանգ միջա­վայրի ամրապնդում; տեղեկացվածության և իրազեկման մակարդակի բարձրացում; նորա­գույն տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ներդրմամբ քաղաքացիների կենսա­մա­կարդակի բարձրացում; տեխնոլոգիաների ներդրման և կիրառման փորձի փոխանակում; ՀՀ-ում «Խելացի քաղաք»-ների ձևավորման համար մոտեցումների մշակում:
Երևանի քաղաքապետարանում 2017թ. հուլիսի 13-ին ստեղծվել է «Երևան-Խելացի քաղաք» ծրագրի մշակման և իրականացման հանձնաժողով։ Հանձնաժողովի առաջին միջոցառումը Խելացի քաղաքների միջազգային գիտաժողովն է, որին կմաս­նակ­ցեն 50 քույր–քաղաքների ներկայացուցիչներ։ Երկրորդ միջոցառումը «Երևան–Խելացի քաղաք» ցուցահանդեսն է, որի ժամանակ մասնավոր ընկերություններն ու պետական կառույց­նե­րը կցուցադրեն իրենց լուծումները: Միջոցառումները կանցկացվեն սեպտեմբերի վերջին և նվիրված կլինեն Երևանի 2800-ամյակին։
«Խելացի քաղաք» ծրագրի հետ մեկտեղ մեկնարկել է «Ինժեներային քաղաք» նա­խա­գիծը, որի գլխավոր խնդիրը Հայաստանը ինժեներական և բարձր տեխնոլոգիական ապրանքներ և ծառայություններ արտահանող երկրի վերածելն է: Այն տեղակայված կլինի Բագրևանդի փողոցում և կզբաղեցնի 3 հա տարածք։ Քաղաքի ստեղծմանն ուղղված ներդրումները կկազմեն 21.2 միլիոն դոլար, որից 10.5 միլիոն դոլարը համա­ֆի-նան­­­սավորումն է Համաշխարհային բանկի՝ «առևտրի և որակի ենթակառուցվածքի խթան­ման» վարկային ծրագրի շրջանակներում: Մնացած մասը կներդրվի National instruments կոնսորցիումի կողմից: Տարածքում արդեն պատրաստ են և գործում են գրադարան, երկու թանգարաններ՝ Տիեզերքի թանգարանը և Գիտության ու տեխնիկայի թանգարանը:
Իսկ ինչո՞վ են խելացի քաղաքները նպաստում զբոսաշրջության զարգացմանը: Բնականաբար, խելացի քաղաքի նորամուծական լուծումներն ավելի դյուրին են դարձնում ծա­ռայությունների մատուցումը: Արդյունքում զբոսաշրջիկները լավ տեղեկացված են, սոցիալական ցան­ցե­րում ակտիվ են և կիսում են իրենց փորձը:
Ամենախելացի քաղաք համարվող Սինգապուրը քաղաքացիներին ու զբոսաշրջիկ­ներին ապահովում է արագ, հարմարավետ ու որակյալ բջջային ցանց և ինտերնետ աշ­խա­տանքի, զվարճությունների, ծառայությունների և գնումների համար: Տեխնոլոգիա­ներն օգտագործվում են ուղևորահոսքը և տրանսպորտային երթևեկությունը կարգա­վորելու համար: Զբոսաշրջիկները MyTransport.SG բջջային հավելվածով կարող են պլա­նա­վորել իրենց ճանապարհորդությունը ավտոբուսով, ավտոմեքենայով, տաքսիով, գնացքով, հեծանիվով:
Բարսելոնում խելացի լուծումներից է փողոցային լուսավորության նորամուծական նախագիծը, որը հագեցած է LED տեխնոլոգիայով, ինչը ներառում է սենսոր, որը որոշում է ջերմաստիճանը, խոնավությունը, աղմուկը և աղտոտվածությունը: Սրանք նաև WiFi ռոուտեր ունեն՝ ապահովելով ինտերնետի հասանելիությունը քաղաքում: Բարսելոնը աշխարհում առաջին քաղաքն էր, որը ստացավ «Կենսոլորտի համաշխարհային դասի դեստինացիայի» վկայական Կայուն տուրիզմի ինստիտուտի կողմից, որը քաղաքը համարում է բարձորակ, նորամուծական, կայուն և պատասխանատու զբոսաշրջային վայր` կորպորատիվ սոցիալական պատասխանատվության, ծառայությունների որակի և շրջակա միջավայրի կառավարման բարձր մակարդակով: Քաղաքի խելացի լուծումներից է աղբի հավաքման պնևմատիկ համակարգը, որը հավաքում է օրգանական, ոչ օրգանական աղբը և թուղթը: Աղբ թափելու վայրերը կապված են վակումային ցանցով՝ փողոցների տակ տեղադրված և դեպի հավաքման գործարան ուղղվող խողովակների միջոցով, որտեղ հիդրավլիկ ճնշումը նվազեցնում է աղբի ծավալը: Խելացի լուծում է նաև էլեկտրական մեքենաների իրականացման լոգիստիկան (LIVE Barcelona - Logistics for the Implementation of the Electric Vehicle), որը նպաստում է քաղաքում էլեկտրական մեքենաների օգտագործմանը՝ ավելի քան 300 անվճար լիցքավորող կայաններով: Բարսելոնի խելացի տեխնոլոգիական լուծումներից են նաև ավտոբուսների խելացի կանգառները, ավտոկայանման սենսորները (ավտոկայանման վայրերում ասֆալտի տակ տեղադրված են սենսորներ, որոնք կարող են որոշել ազատ տարածքները և հայտնեն վարորդներին, ինչը նվազեցնում է նաև երթևեկության խցանումները, վառելիքի արտանետումները):
Երևանում խելացի տեխնոլոգիաների կիրառումը ըստ հոդվածում բերված հիմնական ցուցիչների բնականաբար կնպաստի նաև զբոսաշրջության զարգացմանը: Զբո­սաշրջութ­­յան զարգացման խելացի լուծումներ պետք են հետևյալ ուղղություններով՝ տեսարժան վայրեր, տրանս­պորտի հասանելիություն, հյուրանոցի, սննդի, ժամանցի հնա­րա­վորութ­յուն­ների, օժանդակ ծառայությունների (բջջային հավելվածների, բանկային, բժշկական, և այլն), քաղաքային խելացի լուսավորության և WiFi-ի առկայություն: Առհասարակ, որքան զար­գացած է քաղաքը տեխնոլոգիական լուծումներով, այնքան դա դրական ազդե­ցութ­յուն կունենա ինչպես բնակիչների, այնպես էլ հյուրերի սպասարկման մակարդակի, ծառայություններից բավարարվածության աստիճանի վրա:

Հուլիս, 2018 թ.