ՈՐՔԱՆՈ՞Վ Է ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅՈՒՆՆ ԱՊԱՀՈՎ ՈՒ ԱՆՎՏԱՆԳ

Գայանե Թովմասյան
ՀՊՏՀ «Ամբերդ» հետազոտական կենտրոնի
ավագ հետազոտող, տ.գ.թ.

ՈՐՔԱՆՈ՞Վ Է ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅՈՒՆՆ ԱՊԱՀՈՎ ՈՒ ԱՆՎՏԱՆԳ

Զբոսաշրջության աճի տեմպերին զուգահեռ խնդիր է առաջանում ապահովելու զբո­սաշրջիկ­ների ապահովության և անվտանգության մակարդակը: Հատկապես վերջին տասնամյակ­ներում տեղի ունեցող ահաբեկչական ակտերը, պատերազմները, քաղաքական կոնֆլիկտները, քաղաքացիական պատերազմները, հեղափոխությունները, համաճարակ­ները, բնական աղետները ավելի են սրում զբոսաշրջիկների անվտանգության ապահովման անհրա­ժեշտությունը՝ այն դարձնելով գլոբալ մարտահրավեր բոլոր երկրների համար: Ապահո­վության և անվտանգության մակարդակը տվյալ երկրում ազդում է զբոսաշրջության որակի, զբոսաշրջիկների բավարարվածության աստիճանի, տվյալ դեստինացիա կրկին վե­րադառ­նալու կամ ուրիշներին խորհուրդ տալու հանգամանքի վրա:

1996թ. Զբոսաշրջության համաշխարհային կազմակերպության կողմից հրատարակվեց «Զբոսաշրջիկի ապահովություն և անվտանգություն. Գործնական լուծումներ դեստինացիա­ների համար» գիրքը: Ըստ դրա՝ զբոսաշրջության ապահովության և անվտանգության պլանավորման համար պետք է հաշվի առնել հետևյալ ոլորտներում առաջացող ռիսկերը.

ü մարդկային և ինստիտուցիոնալ միջավայրը զբոսաշրջության ոլորտից դուրս, այս դեպ­քում այցելուները կարող են զոհ դառնալ հետևյալ միջադեպերին՝ ընդհանուր հանցա­գոր­ծութ­յուն (գողություն, հափշտակություն, խարդախություն), նպատակային բռնություն (ոտնձգութ­յուն, բռնաբարություն), կազմակերպված հանցավորություն (հարկադրանք, սպառ­նալիք, կանանց ստիպողաբար մարմնավաճառություն), ահաբեկչություն, պատերազմներ, սոցիա­լական կոնֆլիկտներ, քաղաքական և կրոնական անկարգություններ, հանրային և ինստիտուցիոնալ պաշտպանվածության և այլ համապատասխան ծառայությունների բացա­կայություն,

ü զբոսաշրջության և դրան վերաբերող ոլորտները` տրանսպորտ, սպորտ, մանրածախ առևտուր և այլն, պետք է պատասխանատվություն կրեն այցելուների անձնական անվտան­գութ­յան համար կապված զբոսաշրջային հաստատություններում անվտանգության ստան­դարտ­ների դեֆեկտների (հրդեհ, շինարարական սխալ, հակասեյսմիկ պաշտպանության բա­ցա­կայություն), սանիտարական մաքրության, այդ վայրերում հանցագործության, անձնա­կազմ­ների գործադուլների, պայմանագրերի չկատարման և այլնի հետ,

ü անհատ ճամփորդողը (անձնական ռիսկեր) – զբոսաշրջիկներն իրենք կարող են իրենց անձնական անվտանգության հետ կապված խնդիրներ առաջացնել կապված ժաման­ցա­յին կամ սպորտային գործողություններում վտանգավոր գործելակերպի, տեղի բնակչութ­յան կամ օրենքների նկատմամբ անհարգալից և հակասական վարքագիծ դրսևորելու, քրեական գործունեության (թմրանյութեր, թրաֆիքինգ), անձնական հիվանդությունների սրման, վտանգավոր վայրեր այցելության, անուշադրության հետևանքով անձնական իրերը և փաստաթղթերը կորցնելու հետ,

ü ֆիզիկական կամ բնապահպանական ռիսկեր (բնական, կլիմայական, համա­ճա­րա­կա­բանական), որոնք առաջանում են, երբ զբոսաշրջիկներն անտեղյակ են դեստինացիայի բնության բնութագրիչներից, օրինակ ֆլորայից և ֆաունայից, բժշկական տեսանկյունից պատ­վաստված չեն համապատասխան պատվաստանյութերով, հիգիենիկ չեն վարվում ուտելիս, ենթարկվում են արտակարգ իրավիճակների՝ բնական աղետներ, համաճարակներ, որոնք առաջանում են ֆիզիկական միջավայրից:

Զբոսաշրջիկների անվտանգության ապահովման համար պատասխանատու են տվյալ երկրի պետական համապատասխան մարմինները, զբոսաշրջային կազմակերպությունները և իհարկե զբոսաշրջիկները:

Ըստ 2003թ. ընդունված «Զբոսաշրջության և զբոսաշրջային գործունեության մասին» ՀՀ օրենքի հոդված 5-ի՝ զբոսաշրջության ոլորտում պետական քաղաքականությունն իրա­կանաց­վում է զբոսաշրջիկների իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպանության, ինչպես նաև նրանց անվտանգությունն ապահովելու միջոցառումների իրականացման միջոցով: Օրենքի 17-րդ հոդվածում նշվում է նաև, որ զբոսաշրջիկն իրավունք ունի անձնական անվտան­գութ­յան, կյանքի, առողջության, սպառողի իրավունքների և գույքի պաշտպանության: Ըստ նույն օրենքի 21-րդ հոդվածի՝ զբոսաշրջային գործունեության սուբյեկտները մշակում են միջո­ցա­ռում­ներ` իրենց կազմակերպած զբոսաշրջային ճանապարհորդություններին, արշավներին, էքսկուրսիա­ներին և այլ միջոցառումներին մասնակցող զբոսաշրջիկների անվտանգության ապա­հովման, վնասվածքների և դժբախտ պատահարների կանխարգելման համար: Զբոսաշրջա­յին գործունեության սուբյեկտները պարտավոր են պետական համապատասխան մարմին­ներին անհապաղ տեղյակ պահել զբոսաշրջիկների հետ տեղի ունեցած արտակարգ պատահարների մասին:

Որոշ երկրներում կա առանձնացված զբոսաշրջության ոստիկանություն (օրինակ՝ Թաիլան­դում, Բանգլադեշում, Մալազիայում), որը զբաղվում է երկիր այցելող զբոսաշրջիկ­ների անվտանգության ապահովման, զբոսաշրջիկների դեմ կազմակերպված հանցագոր­ծութ­յուն­ների բացահայտման, նրանց իրավական շահերի պաշտպանության հարցերով:

Ըստ 2017թ. զբոսաշրջության մրցունակության զեկույցի՝ ամենաապահով ու անվտանգ երկրներն են համարվել Ֆինլանդիան, ԱՄԷ-ն և Իսլանդիան: Հայաստանը զբաղեցրել է 34-րդ տե­ղը: Վերջին 10 հորիզոնականները զբաղեցրել են՝ Ուկրաինան, Հոնդուրասը, Քենիան, Եգիպ­տոսը, Վենեսուելան, Նիգերիան, Պակիստանը, Սալվադորը, Եմենը, Կոլումբիան:

Հայաստանի ապահովություն և անվտանգություն ենթահիմնասյունը կազմող տարրերն են՝

  • Հանցագործության և բռնության բիզնեսի ծախսերը (այսինքն թե որքանով են դրանք ազդել բիզնեսի ծախսերի վրա) – 27-րդ տեղ (5,4 միավոր),
  • Ոստիկանական ծառայությունների հուսալիությունը – 66-րդ տեղ (4,4 միավոր),
  • Ահաբեկչության բիզնեսի ծախսերը – 33-րդ տեղ (5,8 միավոր),
  • Ահաբեկչության դեպքերի ինդեքսը – 57-րդ տեղ (7,0 միավոր),
  • Սպանությունների մակարդակը (100.000 բնակչ.) – 56-րդ տեղ (2,0 միավոր):

Իսկ ինչպե՞ս են զբոսաշրջիկները մինչև ճամփորդելը տեղեկատվություն ստանում տվյալ վայրի անվտանգ լինելու վերաբերյալ: Բնականաբար հնարավոր տեղեկատվական աղբյուր­ներ կարող են լինել զբոսաշրջային գործակալությունները, տվյալ երկրում այցելության երկրի դեսպա­նատները, և իհարկե համացանցը: Շատ հաճախ տարբեր կայքերում կարդալով այլ զբոսաշրջիկների տպավորությունները՝ մարդիկ պատկերացում են կազմում տվյալ երկրի անվտան­գության աստիճանի մասին, ինչը բնականաբար կարող է նաև խաբուսիկ լինել: Զբոսաշրջիկները կարող են ապահովության մասին պատկերացում կազմել՝ ուսումնասիրելով այցելության երկրում հանցագործությունների, ահաբեկչությունների վիճակագրությունը:

Զբոսաշրջիկների համար առավել վտանգավոր կարող են համարվել այն երկրները, որտեղ ահաբեկչության մակարդակը մեծ է: Խոշոր ահաբեկչական ակտերից են՝ 1997թ. Եգիպտոսի Լուքսոր քաղաքում Դեյր Էլ-Բահարիի հնագիտական վայրում 62 զբոսաշրջիկների զանգ­վա­ծա­յին սպանությունը Եգիպտոսի իսլամական ահաբեկչական խմբավորումների կողմից, 2005թ. Շարմ Էլ Շեյխում ռմբակոծությունների հետևանքով 88 մարդու սպանությունը, 2019թ. ապրիլի 21-ին Շրի Լանկայի Կոլոմբո, Նեգոմբո և Բատիկալոա քաղաքներում կաթոլիկ եկեղեցիներում զատկի պատարագի ժամանակ և հյուրանոցներում տեղի ունեցած 8 պայթյունները, որի հետևանքով 320-ից ավելի մարդ է զոհվել (այդ թվում՝ 39 զբոսաշրջիկ), 520-ը՝ վիրավորվել (այդ թվում՝ 28 զբոսաշրջիկ): Ընդ որում կանխատեսվում է, որ Շրի Լանկայում տեղի ունեցած ահաբեկչության սցենարը կարող է կրկնվել այլ վայրերում, ու զբոսաշրջային հոսքը մեծ է՝ Հնդկաստանում, Մալդիվներում, Քենիայի և Թանզանիայի զբոսաշրջային հատվածներում:

2017թ. ահաբեկչությունների թիվն աշխարհում կազմել է 10900, որից Իրաքում՝ 2466, Աֆղանստանում՝ 1414, Հնդկաստանում՝ 966, ԱՄՆ-ում՝ 65: Ի դեպ ամենաշատը կազմել է 2014թ.՝ աշխարհում՝ 16903, որից Իրաքում՝ 3933, Աֆղանստանում՝ 1824, Հնդկաստանում՝ 860, ԱՄՆ-ում՝ 29: Վերջին տարիներին կատարված խոշոր ահաբեկչական ակտերի կազմա­կեր­պիչ­­ներից են՝ Ալ-Կաիդան, Ալ-Շաբաբը, Թալիբանը, Իրաքի և Լևանտի իսլամական պետութ­յունը:

Զբոսաշրջիկները կարող են դառնալ ահաբեկչության զոհ, իսկ երբեմն նաև ահաբեկիչները մուտք են գործում այդ երկիր կամ որպես զբոսաշրջիկ, կամ որպես միգրանտ: Այստեղ արդեն խնդիրը համապատասխան միգրացիոն քաղաքականության կամ զբոսաշրջային մուտքի ռեժիմների դյուրացման/ազատականացման հարցն է:

Օտարերկրյա քաղաքացին կարող է մուտք գործել Հայաստան վավերական անձնագրի առկա­յության, մուտքի վիզայի կամ կացության կարգավիճակը հաստատող փաստաթղթի հիման վրա և սահմանային հսկողությունն իրականացնող մարմնի թույլտվության դեպքում:

Հայաստան մուտքի վիզայի տեսակներն են` այցելության մուտքի վիզա, պաշտոնական մուտքի վիզա, դիվանագիտական մուտքի վիզա, տարանցիկ մուտքի վիզա: Ըստ «Օտարերկրացիների մասին» ՀՀ օրենքի հոդված 8-ի՝ օտարերկրացուն մուտքի վիզայի տրամադրումը (ժամկետի երկարաձգումը) մերժվում է, տրամադրված մուտքի վիզան ուժը կորցրած է ճանաչվում կամ մուտքը ՀՀ արգելվում է, եթե՝

ա) նա արտաքսվել է ՀՀ տարածքից կամ զրկվել է կա­ցութ­յան կարգավիճակից, և արտաքսման կամ կացության կարգավիճակից զրկելու մասին որոշ­ման ուժի մեջ մտնելու պահից չի անցել երեք տարի,

բ) նա սույն օրենքը խախտելու համար ենթարկվել է վարչական պատասխանատվության և չի կատարել վարչական ակտով իր վրա դրված պարտականությունը, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ վարչական պատասխանատվության ենթարկվելու պահից անցել է մեկ տարի,

գ) գոյություն ունեն հավաստի տվյալներ, որ նա իրականացնում է այնպիսի գործու­նեություն, մասնակցում, կազմակերպում կամ հանդիսանում է այնպիսի կազմակերպության անդամ, որի նպատակն է՝

- վնաս պատճառել ՀՀ պետական անվտանգությանը, տապալել սահմանադրական կարգը, թուլացնել պաշտպանունակությունը,

- իրականացնել ահաբեկչական գործունեություն,

- սահմանով ապօրինաբար (առանց համապատասխան թույլտվության) տեղափոխել զենք, ռազմամթերք, պայթուցիկ նյութեր, ռադիոակտիվ նյութեր, թմրանյութեր, հոգեներգործուն նյութեր կամ,

- իրականացրել է մարդկանց առևտուր (թրաֆիքինգ) և (կամ) անօրինական սահմանա­հատումներ,

դ) նա տառապում է վարակիչ հիվանդությամբ, որը սպառնում է բնակչության առողջութ­յանը, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ նա մուտք է գործում ՀՀ՝ նման հիվանդությունը բու­ժե­լու նպատակով: Այդ վարակիչ հիվանդությունների ցանկը սահմանում է ՀՀ կառա­վա­րությունը,

ե) նա մուտքի թույլտվություն հայցելիս ներկայացրել է իր մասին կեղծ տեղեկություններ կամ չի ներկայացրել անհրաժեշտ փաստաթղթեր, կամ գոյություն ունեն տվյալներ այն մասին, որ նրա մուտքը կամ գտնվելը ՀՀ-ում ունի այլ նպատակ, քան հայտարարվածը, կամ

զ) գոյություն ունեն նրա կողմից ՀՀ պետական անվտանգությանը կամ հասարակական կարգին այլ լուրջ և հիմնավոր սպառնալիքներ:

Օտարերկրացուն մուտքի վիզայի տրամադրումը (ժամկետի երկարաձգումը) կարող է մերժվել, տրամադրված մուտքի վիզան ուժը կորցրած ճանաչվել կամ մուտքը ՀՀ արգելվել, եթե նա դատապարտվել է Հայաստանի Հանրապետությունում ՀՀ քրեական օրենսգրքով նախատեսված ծանր կամ առանձնապես ծանր հանցագործություն կատարելու համար, և դատվածությունը սահմանված կարգով չի հանվել կամ մարվել:

Այն պետությունների քաղաքացիները, որոնց համար սահմանված է ՀՀ ժամանելու առանց մուտքի վիզայի ռեժիմ, Հայաստանում կարող են մնալ առավելագույնը 180 օր ժամկետով, մեկ տարվա ընթացքում, եթե ՀՀ միջազգային պայմանագրերով այլ ժամկետ սահմանված չէ:

ՀՀ-ում օտարերկրացիների համար սահմանվում են կացության հետևյալ կարգավիճակ­ները` ժամանակավոր, մշտական, հատուկ:

2018թ. ՀՀ ժամանել է 3757168 մարդ, որի 57%-ը եղել է ՀՀ փաստաթղթերով: Ժամա­նող­ներից զբոսաշրջիկ համարվել է մոտ 44%-ը:

Աղյուսակ 2. ՀՀ սահմանային գրանցումներն ըստ ՀՀ սահմանային անցակետերով իրականացված մուտքերի և ելքերի (ըստ ՀՀ սահմանային էլեկտրոնային կառավարման տեղեկատվական համակարգով ստացված տվյալների) և զբոսաշրջիկների թվաքանակը

Ըստ ՀՀ տարածքային կառավարման և զարգացման նախարարության միգրացիոն պե­տա­կան ծառայության վարչական ռեգիստրի հիման վրա ներկայացված պետական վիճա­կագ­րական հաշվետվության տվյալների՝ 2018թ. երկրորդ կիսամյակում ՀՀ-ում ապաս­տան հայ­ցող անձանց թիվը կազմել է 110 մարդ, որից՝ 44-ը Իրանից, 12-ը՝ Աֆղանստանից, 11-ը՝ Իրաքից, 10-ը՝ Սիրիայից:

2018թ. փախստականի կարգավիճակ է շնորհվել 72 անձի (26-ը՝ Իրաքից, 21-ը՝ Սիրիայից, 16-ը՝ Եմենից), կացության կարգավիճակ է շնորհվել 7145 անձի (5435 անձի՝ ժամանակավոր, 1710 անձի՝ մշտական), որից 1907-ը Հնդկաստանից են, 1135-ը՝ ՌԴ-ից, 1130-ը՝ Իրանից, 366-ը՝ Իրաքից, 314-ը՝ Ուկրաինայից, 284-՝ը Չինաստանից, 246-ը՝ ԱՄՆ-ից, 243-ը՝ Վրաստանից, 191-ը՝ Սիրիայից, 129-ը՝ Լիբանանից:

ՀՀ-ում 45 երկրի քաղաքացիներ միակողմանիորեն ազատված են ՀՀ մուտքի արտո­նագրի պահանջից: Փոխադարձության սկզբունքով 62 պետությունների քաղաքացիներ ազատ­ված են ՀՀ մուտքի վիզա ձեռք բերելու պահանջից, որոնց մեջ միայն Ադրբեջանը, Ալբանիան, Արգենտինան, Բելառուսը, Բրազիլիան, Իրանը, Հոնկոնգը, Ղազախստանը, Ղրղզստա­նը, Մակաոն, Մոլդովան, Ռուսաստանը, Վրաստանը, Տաջիսկտանը, Ուզբեկստա­նը, Ուկրաինան, Ուրուգվայն են բոլոր տեսակի անձնագրերի համար ազատված մուտքի վի­զայի ձեռքբերման պահանջից:

Բնականաբար զբոսաշրջության զարգացման համար առավել կարևորվում է վիզային ռեժիմ­ների ազատականացումը: Սակայն մյուս կողմից դա ևս կարող է խնդիրներ առա­ջաց­նել: Վերջին տարիներին աճել է նաև ՀՀ կացության կարգավիճակ ստացած օտարերկրացի­ների թիվը, հատկապես՝ Հնդկաստանի քաղաքացիների թիվը (օրինակ՝ 2017թ. 938 էր, 2018թ.՝ 1907):

Ահաբեկչության առումով առավել վտանգավոր է օրինակ Եվրոպական երկրներում, որտեղ շատ են միգրանտներն այլ երկրներից: Չնայած Հայաստանը համարվում է ապահով և անվտանգ երկիր, այստեղ ահաբեկչական ակտեր չեն կատարվում, սակայն պետք է վարել զգույշ միգրացիոն և վիզային քաղաքականություն:

Մայիս, 2019

Հեղինակի այլ նյութերը

Վերլուծականներ

Հետազոտություններ

Ոլորտային ամփոփագրեր